MUŞ ÜZÜMÜ (BAĞCILIK)
Muş Üzümü
Muş yöresinde 1800 -1900 yıllarında
Sovyetler Birliğinden İlimize getirilerek dikildiği, yörenin iklim şartlarına
iyi adapte olduğu, kaliteli ve bol üzüm üretildiği bilinmektedir. Bağcılığın gelişmeye
başlaması ile birlikte mahzenlerde toplanan şıralar Fransa’ya ihraç edilerek
Dünyaca ünlü bordo şarabı yapımında kullanılmıştır. Cumhuriyetin İlk yıllarında
90.000 kıy ye üzüm alındığı literatürlerden öğrenilmiştir. Bu zamanlarda
yetişen kaliteli olduğu bilinen yerli asma çeşitleri bölge halkının önemli
gelir kaynaklarından biri olup, bölge ekonomisinde önemli yere sahip olmuştur.
Fakat zamanla bağ alanları önemli ölçüde azalmış ve üretim düşmüştür. Don
olayları ve gatasyon kısalığı ve üretim tekniği yetersizliği bağcılığın
gerilemesine neden olan sebeplerdir.
BAĞ YERLERİ
Son yıllarda uygulanan Muş İli Kırsal
Kalkınma Projesi ile Valiliğimizce uygulanan Yeşil Kuşak Projesi kapsamında bağ
alanlarının geliştirilmesi ve mevcut olan ekonomik ömrünü tamamlamış bağ
alanlarının iyileştirilmesi çalışmaları yapılmaktadır. Bu şekilde eski bağ
alanları yeniden oluşturularak bölge halkına ve ülke ekonomisine katkıda
bulunulması amaçlanmaktadır. İlimizde bağ alanı olarak Mongok, Merkez
Karaağaç Dağ dibi, İncebel, Mehmetcan, Kale, Pamukluk, Aşağı Yongalı ( Page ),
Karaağaçlı, Çiriş bağları faal durumda bulunmaktadır.
ÜZÜM ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ
Siyah, beyaz ve mor çeşitleri mevcut olup,
ince kabuklu çekirdekli buruk tadı vardır. Genel olarak şaraplık ve sıralık
çeşitler olmasına rağmen bölgede sofralık olarak tüketilmektedir. Bölgemizde
yetiştirilen başlıca üzüm çeşitleri özellikleri şunlardır:
Siyah Vakkas: Bölgede üretimi en çok
yapılan üzüm çeşittir, Salkımları orta büyüklükte, bol daneli, şıra oranı ve albenisi
yüksektir.
Sînciri; Dayanıklı bir çeşit olması ve geç
hasat edilebilmesi nedeniyle tercih edilen bir çeşittir. Salkımları orta
büyüklükte, beyaz renkli, daneler sıkı, şıra oranı yüksek ve tadı tatlıdır.
Kaşper: Bol verimlidir. Siyah ve beyaz
çeşitleri vardır. Verim ve üretim alanı fazladır. Sonbaharda geç hasat edilen
bir çeşittir.
Beyaz Üzüm: Beyaz renkli, orta iri taneli
sulu ve gevrektir.
Öküz Gözü: Orta irilikte, salkımları sıkı
ve dallı koniktir.
Güz Üzümü: Geç olgunlaşan, dayanıklı ve
verimli bir çeşittir.
Keçi Memesi: Küçük taneli, sıkı salkımlı ve
konik yarısı vardır. Şıra oranı fazla olması nedeniyle şaraplık kalitesi
yüksektir.
BAKIM VE TERBİYE SİSTEMİ
İklim, toprak, yer ve yöney, üzüm çeşidi,
anaç ve mekanizasyon gibi faktörler terbiye sistemi ve bakımla yakından
ilgilidir. Yetiştirilen üzüm çeşitleri bölgede karın fazla yağması, soğukların
dondurucu olması, bağ alanlarının yamaç ve rakımın yüksek olması (1700 mt)
nedeniyle terbiye sistemi yüksek sistem olmayıp alçak sistem denilen yerden sürükleyici
olarak yetişmektedir.
Böylece Asma dallarının fazla kardan
kırılması önlendiği gibi dalların kar altında kalması nedeniyle soğuklardan
zarar görmesi önlenmiş olmaktadır. İlkbahar aylarında belleme ve kazıma işlemi
yapılmakta olup, ilkbahar ve sonbahar aylarında budama yapılmaktadır. Dikimden
itibaren ilk İki yıldan sonra sulamaya ihtiyaç duyulmamaktadır. Bölgede
yetiştirilen üzüm çeşitleri bağ alanlarında büyük zarar yapan floksera
zararlısına karşı dayanıklı olması bölgede tercih edilmektedir, İlimiz bağ
alanlarında Bağ Mildiyö hastalığı ile Bağ Yaprak Uyuzu ve Bağ Çadır Tırtılı
zararlıları zarar vermektedir.
Ürün Miktarı ve kalitesi î Bağ alanlarında
yıllık ortalama verim 300 kg/da' dır. Bağ alanı 560 dekar olan bu bölgede yılda
yaklaşık î 68.000 kg ürün elde edilmektedir. Muş İline diğer bölgelerden
getirilerek piyasada satılan üzüm çeşitleri 50 Kuruş – 1 TL fiyatla satılırken,
Muş üzümü olarak bilinen yerli çeşitler 2 TL' ye satılmaktadır.
Hedef ve Düşünceler: Valiliğimizce
yürütülen yeşil kuşak projesi çerçevesinde İl Müdürlüğümüzce yapılan yayım
çalışmaları ile bağ evlerinin yapılması, yapılan yol, su depoları, talî boru
hatları, elektriğin götürülmesi ile bağcılık teşvik edilmiştir. Bölgede yetişen
üzüm çeşitlerinde gerekli çeşit özellikleri ile ilgili çalışmalar
yapılmamıştır. Bazı çeşitlerde isim tescili yapılmamış olup, halk arasında
bilinen isimler kullanılmaktadır. Üzüm çeşitlerinin özelliklerinin yapılacak
bilimsel çalışmalarla ortaya çıkarılarak, çeşit tescilinin yapılması
sağlanmalıdır. Belirtilen çalışmalar yapıldığı taktirde ürün kalitesi ve verimi
artırılarak hali hazırdaki üretim miktarı daha da artırılabilir.
Bağcılık
Bağcılık tarihi çok eskidir. Yapılan
araştırmalarda 1800 ile 1900 yıllarının başlarına kadar bağcılık, Muş’un en önemli
gelir kaynaklarındandır. Sayı olarak 24 000’ e yakın bağ bulunduğu, buralarda
elde edilen mahsulün çevre yerleşim yerlerine götürülerek ihtiyaç duyulan
mallar ile değiştirildiği rivayet edilir. Bu bağlar, Vartinis, muş güneyi
dağları takip ederek Arak, Mongok, İncebeli Mehmetcan, Kale, Pamukluk ve Çiriş
bağlarıyla anılır.
Günümüzde bu bağlardan Mongok, İncebel ve
Mehmetcan bağları faal durumdadır. Diğerleri yol olmaya yüz tutmuştur.
Bu bağlarda yetiştirilen Muş Üzümü kendine
has özellikler taşıyan bir meyvedir. Bunlar sinciri, danagözü, yazbeyazı,
güzbeyazı, kaşmer... gibi çeşitliktedirler.
Bu üzümler ince kabuklu, sulu, çok şekerli
ve hafif eşkinsimdirler. Bu üzümlerinden üretilen şarapların Paris’teki
mahzenlerde saklanıldığını, tarihi incelerken rastlıyoruz.
Ayrıca Muş’a ait olan dayanıklı ve kışlık
olarak saklanıla bilinen Güz Armudu, mayhoşumsu tadı olan küçük, beyaz Macirek
Elması gibi meyvalar bu bağlarda yetiştirilmektedir.
Bağcılık 1990’ dan sonra ihya edilmeye
çalışıldı bunu sonucu olarak Muş bağcılında önemli gelişmeler görülmektedir.
